De andere kant van Utrecht: een ongewone stadswandeling met Wim
Stel je voor: je loopt door de sfeervolle straten van Utrecht, langs de prachtige grachten en historische gebouwen. Maar deze keer is het anders. Deze keer loop je niet de gebruikelijke toeristische route. Nee, deze keer hoor je verhalen van de minder mooie kant van de stad die vaak verborgen blijft voor het oog van de doorsnee voorbijganger.
Dat is wat Utrecht Underground aanbiedt: een stadswandeling gegeven door een verteller van het echte leven op straat. De gids, een ervaringsdeskundige, neemt je mee op een reis door de schaduwrijke kant van de stad. Er worden persoonlijke verhalen en ervaringen gedeeld over het harde bestaan van (ex-)dakloos zijn.
Domplein
Op één van de eerste lentedagen van dit jaar ontmoet ik voor het VVV gebouw bij de Domtoren mijn gids voor de wandeling: Wim. Herkenbaar door zijn felrode jas en shirt. We beginnen ons gesprek met het over en weer verklaren dat we ‘echt een mooie dag uit hebben gezocht voor de wandeling.’ Waarna we beginnen te lopen en Wim ook begint te vertellen.
Wim had met twee dingen geluk vertelt hij. “Ik was niet afhankelijk van een uitkering. Omdat ik wat ouder was, had ik recht op vroegpensioen. Wat naar de bewindvoerder ging.” Het tweede geluk was zijn opvoeding. “Ik was niet in staat om fietsen, telefoons of bij supermarkten te gaan stelen. Dat kon ik gewoon niet.”
Levensboom
“Als je geen geld hebt, kun je geen drugs kopen”, zegt Wim stellig wanneer we stoppen voor Museum Catherijneconvent. Als we door de grote deuren lopen komen we terecht bij een museumtuin waar de rust je overvalt.
Wim vertelt over de levensboom. De naamplaatjes in de boom schitteren in de lentezon en we staan er even een tijdje stil. Wim vertelt dat de meeste bekend zijn bij de opvanglocaties waardoor ze met hun naam en toenaam hier nu via hun plaatje de zonnestralen op kunnen vangen. “Dat ze echt niet geïdentificeerd worden is een uitzondering.”
Herstart
We lopen door steegjes en langs de grachten tot Wim op de brug voor het pand van het Leger des Heils stopt. Hij overspoelt ons met een aantal feitjes over het pand en legt uit hoe deze opvanglocatie werkt. “Deze dagopvang gaat ‘s morgens om tien uur open en ‘s avonds om zes uur dicht. Je kan hier wat te eten krijgen, er is een PC en niet onbelangrijk voor de mensen die altijd buiten slapen: je kan hier douchen en je kleding verwisselen.” Het klinkt als een goed concept maar Wim vertelt ook over de keerzijde van opvanglocaties waar veel dak- en thuisloze mensen bij elkaar komen.
Sinds 2018 wordt je, als je je als dakloos aanmeldt bij de gemeente Utrecht, hier naar doorverwezen. Herstart is ook wel dé voordeur en verlenging van de straat. De hulpverleners helpen dak- en thuisloze mensen met verschillende dingen. “Als je dakloos wordt, heb je geen adres meer, dat is heel vervelend. Ik was drie maanden dakloos toen mijn bewindvoerder belde dat mijn pensioen niet overgemaakt was. Toen ik het pensioenfonds belde zeiden ze: ‘meneer, wij sturen u brieven maar u reageert niet. Na drie maanden mogen we ervan uitgaan dat u dood bent, dus stopt het pensioen.’” Gelukkig kon Wim bij de gemeente bewijs halen dat hij nog leefde en werd zijn pensioen weer uitbetaald. Bij hetzelfde stadskantoor kan je een postvak aanvragen zodat je toch je post kan ontvangen.
“Er worden geen vriendschappen gesloten in de (nacht)opvang,” vertelt Wim. “Iedereen is te druk bezig met overleven. Dus veel dakloze mensen die uitstromen naar een eigen woonruimte, hebben geen netwerk meer.” Wim is daar een uitzondering van. Hij heeft een netwerk opgebouwd door zijn vrijwilligerswerk.
Ik geef jullie thuis ook even de gelegenheid om hierover na te denken.
Een antwoord dat ik niet verwacht had. Deze manier van denken is er helaas nog steeds. Dak- en thuisloze mensen hebben nog steeds een stigma om zich heen hangen. “Wij zijn ook gewoon mensen”, pleit Wim.
We lopen rustig door park Lepelenburg terug naar de binnenstad. We zien veel mensen genieten op bankjes in de zon. Sommige fietsen langs en ons gesprek vloeit mee met onze omgeving.
We lopen langs de singel en Wim vertelt mij iets over vijandige architectuur. Je weet wel, de bankjes met armleuningen zodat je er niet op kan liggen, schuine vensterbanken en ijzeren spikes. “Utrecht is de eerste stad die een aantal weken geleden een motie heeft aangenomen om te stoppen met deze vijandige architectuur.” Wat er al is blijft, maar meer komt er niet bij.
De bankjes
We staan voor het Lucasbolwerk. De afgelopen tijd veel in het nieuws geweest door overlast van dakloze mensen. “Deze plek staat bekend als ‘de bankjes’. Normaal hadden hier zo’n twintig mensen gezeten, maar nu niet.” Sinds vorig jaar is er namelijk een gebruiksverbod doorgevoerd voor het Lucasbolwerk.
Eindigen bij het begin
Toen Wim dakloos werd was er nog geen Herstart. Dus kwam hij bij de Sleep Inn terecht. “Het eerste wat ze aan je vragen is je ID. Het tweede wat ze aan je vragen is of je binding hebt met de stad Utrecht, en het derde wat ze aan je vragen is: ‘snurkt u?’ Dus ik antwoordde dat ik er persoonlijk geen last van heb maar mijn omgeving zegt van wel.” Het lijkt misschien een vreemde vraag maar Wim vertelt: “Het is logisch dat je op een aparte zaal terechtkomt, want als jij als enige snurker op een zaal ligt en ze worden wakker van je, dan wordt je als je geluk hebt op de gang gegooid. Als je geen geluk hebt, het raam uit.”
Dit was de laatste stop van de wandeling en Wim deelt nog één laatste les die hij heeft geleerd van dakloos zijn.
Indrukwekkend is een understatement van deze wandeling. Wim zit vol anekdotes waarmee je met andere ogen naar de Domstad gaat kijken. Als laatste geeft hij mij nog mee: “De grens tussen alles hebben en niks hebben, is heel erg dun. Ik ben afgelopen jaren in de nachtopvang docenten van de Universiteit tegengekomen. Ik ben een rechter tegengekomen, een officier van justitie en een huisarts. Het kan iedereen overkomen.”
“De reden waarom ik deze rondleidingen doe is om mensen te overtuigen dat daklozen óók mensen zijn. Als je terechtkomt in het daklozencircuit, kom je terecht in een rollercoaster. Toen ik mijn baan verloor, verwachtte ik niet dakloos te worden maar alles gaat ineens super snel. De berg af gaat drie keer zo snel als de berg op.”