Straatpastor Jan Bernard in contact met daklozen: ‘Ik zou graag zien dat deze mensen hun waardigheid weer terugkrijgen’
Dak- en thuislozen zijn haast niet weg te denken uit de parken langs de Utrechtse singels. Waar de meeste mensen er met een grote boog omheen lopen, kiest straatpastor Jan Bernard ervoor om met mensen het gesprek aan te gaan. Dagelijks maakt hij een wandeling langs de singels.
Tekst: Amber Dresken
Rustig komt Jan Bernard (74) de Tolsteegbrug op wandelen. Café gasten op de terrassen van het Ledig Erf vangen deze donderdagmiddag de laatste zonnestralen van de dag. Met zijn jas, schoenen, spijkerbroek en bril in dezelfde kleur blauw valt Jan Bernards witte haardos op. Opvallen wil de Utrechter echter allesbehalve: ‘Ik doe dit niet om gezien te worden. Ik heb geen publiciteit nodig, liever niet zelfs.’
Ontredderd
‘Kijk’ zegt Jan Bernard en hij wijst ‘Dit bankje heeft voor mij een heel aantal verhalen’ en hij begint te vertellen. ‘Een aantal jaar geleden kwam ik op een ochtend rond een uur of acht hier langslopen en zag ik iemand zitten. Hij zag er erg ontredderd uit. Ik groette hem en liep door. De volgende ochtend stelde ik mijzelf voor en kreeg ik een reactie. Die keer daarna vroeg ik aan hem of hij zin had in een kop koffie.’ Tijdens het koffiedrinken vertelt de man aan Jan Bernard dat hij jarenlang een hele goede functie had bij een techbedrijf, maar dat een aantal dingen in zijn leven niet goed waren gegaan. Hij ging scheiden, raakte het contact met zijn dochter kwijt en verloor zijn woonplek. Jan Bernard: ‘Door zijn verhaal werd ik mij ervan bewust dat je zo van het een op het andere moment je woonplek kunt verliezen. Met hem heb ik daarna jarenlang een goede vriendschap gehad’. Stap voor stap het contact opzoeken om uiteindelijk een vriendschap op te bouwen. Het lijkt volgens een lesboek te gaan, maar niets is minder waar. ‘Het is niet een soort methode die ik ergens heb geleerd, ik doe het intuïtief. Ik probeer mijn ogen open te houden en niet veroordelend te zijn. Mensen zien dat soms ook aan je en dat kan het begin zijn van een gesprekje’.
“Door zijn verhaal werd ik mij ervan bewust dat je zo van het een op het andere moment je woonplek kunt verliezen.”
Een luisterend oor
Sinds 2018 is Jan Bernard als één van de drie straatpastores betrokken bij het Straatpastoraat in Utrecht. Ze zoeken dak- en thuislozen op door te lopen door de stad, het bezoeken van de dagopvang, het ziekenhuis of huis van bewaring. ‘Ik bied iemand contact aan, een luisterend oor en zorg. Ik probeer gewoon te zijn wie ik ben en dat is dan voor mensen duidelijk. Ik ben er niet om dingen te fiksen.’ Volgens de Volksgezondheidsmonitor telde Utrecht vorig jaar rond de 2000 dak- en thuislozen. Ongedocumenteerden en burgers uit andere EU-landen zijn hierin niet meegeteld.
Veel veranderd
Jan Bernards contact met de dak- en thuislozen in Utrecht begon al ver voordat hij betrokken raakte bij het pastoraat. ‘Deze wandelingen zijn al deel van mijn dagelijkse ritme sinds ik zesentwintig jaar geleden in Utrecht ben komen wonen. Ik woon in de binnenstad dus deze wandeling langs de singels maak ik met regelmaat, dan kom je mensen tegen.’ Volgens Jan Bernard is er in zesentwintig jaar tijd veel veranderd: ‘De dynamiek van de dakloosheid was toen nog heel anders. Er zijn meer voorzieningen gekomen voor daklozen maar daar tegenover zie ik veel meer Polen en andere Oost-Europeanen op straat.’
“Ik ben er niet om dingen te fiksen.”
Vrienden van de straat
Minimaal één keer per dag loopt Jan Bernard langs de singels of door de stad, meestal in de middag. Afhankelijk van zijn tijd variërend van een korte wandeling naar het Ledig Erf tot een uitgestrekte wandeling langs de singels tot aan Hoog Catharijne. Het woord ‘daklozen’ noemt Jan Bernard liever niet. ‘Ik noem de mensen die ik ontmoet steevast ‘de vrienden van de straat’. Het spreekt voor mij waardigheid. Ik zou graag zien dat mensen die weer terugkrijgen.’ Ook vandaag doet hij zijn ronde. Met her en der passerende hardlopers loopt hij vandaag via het Ledig Erf, naar Park Lepelenburg, de Voorstraat tot aan Neude.
Utrecht zorgt
Jan Bernard kijkt naar de huizen aan de overkant van de singel. ‘Je komt tot de ontdekking dat de mensen in Utrecht voor deze mensen zorgen. Een echtpaar dat daar woont zag mijn vriend zitten, is naar hem toegelopen en zij hebben hem gevraagd of hij zin had om te komen eten. Een andere vrouw uit de buurt nam elke ochtend een beker koffie voor hem mee tijdens haar ochtendwandeling met de hond. Dat vind ik heel mooi om te zien. Daaruit blijkt dat mensen in de samenleving oog hebben om te kijken en iets te doen.’
“Op dat moment bekroop mij toch een schuldgevoel.”
Moeilijke kwestie
Het weer slaat om. Een harde, koude wind slaat park Lepelenburg binnen. De optimistische halfopen jassen worden dichtgeritst. Waar de parkbezoekers op ieder moment de kou kunnen ontvluchten door terug naar huis te keren, kunnen dak- en thuislozen dit niet. Ook Jan Bernard wordt geraakt door deze moeilijke kwestie. ‘Ik herinner me toen ik net bij het Straatpastoraat betrokken was, dat we een dienst hadden in de Domkerk. Na afloop aten we samen met onze vrienden van de straat in het Domcafé. Het was winter en donker en toen kwam dat onvermijdelijke moment dat de mensen weer terug de straat op gingen. Ik ging weer terug naar mijn warme huis met mijn lieve vrouw en mijn mooie gezin. Op dat moment bekroop mij toch een schuldgevoel.’ Jan Bernard pauzeert even, denkt na en vervolgt: ‘Dat went eigenlijk nooit en ik denk dat dat ook goed is’.