Ook Utrecht kampt met de problemen rondom jeugdzorg
De hoeveelheid daklozen blijft stijgen, het CBS telde vorig jaar 30.600 daklozen tussen de 18 en 65 jaar. Hier behoren steeds meer jongeren toe, een deel van deze jongeren komt uit de jeugdzorg. Stichting Het Vergeten Kind, gevestigd in Utrecht, komt op voor deze ‘vergeten kinderen’.
Tekst: Eva Metselaar en Lotte Hesseling
Jongeren die uit de jeugdzorg komen, staan voor een uitdaging. Op hun 18e worden ze vaak ‘losgelaten’, terwijl ze nog lang niet klaar zijn voor volledige zelfstandigheid. Margot Ende – van den Broek, directeur van Het Vergeten Kind – de stichting die afgelopen zomer een rapport publiceerde over jongerendakloosheid vanuit jeugdzorg – vertelt over hoe de leeftijdsgrens van achttien jaar hier een rol in speelt. “Een kind wordt niet zomaar uit huis geplaatst. Vaak zijn er problemen in de situatie thuis,” benadrukt Margot. “Maar wat er daarna gebeurt, daar schort het pas echt aan. Kinderen worden vaak van de ene naar de andere plek doorgeplaatst, zonder de juiste begeleiding en aandacht die ze nodig hebben.”
“Op je 18e ben je volgens de wet volwassen, maar dat betekent niet dat je ook volledig zelfstandig bent.”
De laatste weken is er veel ophef rondom de jeugdzorg na het uitkomen van het ZIKOS-rapport. Politiek Nederland is het er over eens: er moet wat veranderen. Ook de in Utrecht gevestigde stichting Het Vergeten Kind pleit voor verandering. Maar liefst 22% van de jongeren die de jeugdzorg verlaten komt op straat te staan. Een belangrijk punt van kritiek is de leeftijdsgrens van achttien jaar die in de jeugdzorg wordt gehanteerd. “Op je 18e ben je volgens de wet volwassen, maar dat betekent niet dat je ook volledig zelfstandig bent,” legt Margot uit. “Veel jongeren zijn nog niet klaar om op eigen benen te staan op die leeftijd.” Margot herinnert haar eigen jeugd. “Toen ik achttien werd dacht ik dat ik volwassen was, maar ik had bijvoorbeeld toch echt hulp nodig van mijn ouders bij het uitzoeken van bijvoorbeeld een zorgverzekering. Dat zijn dingen die je vaak aan een ouder of voogd kan vragen, maar deze begeleiding is er niet voor de kinderen die uit de jeugdzorg komen.”
Normale kinderen in moeilijke situaties
Volgens Margot moeten er meer investeringen komen in de begeleiding van jongeren richting volwassenheid. “Het begint bij anders gaan kijken naar deze kinderen. Ze zijn geen probleemkinderen, maar kinderen in moeilijke situaties,” zegt ze. “We moeten veel meer investeren in de omgeving waarin het kind opgroeit, in plaats van meteen het kind te gaan behandelen.”
De directeur benadrukt dat een stabiele en veilige omgeving essentieel is voor de ontwikkeling van deze jongeren. Daarom heeft Het Vergeten Kind een kleinschalige woonvoorziening opgezet, genaamd ‘Heppie (t)Huis’, als voorbeeld dat een kind begeleid kan worden én in zijn/haar of diens omgeving kan blijven. Iets wat de jeugdzorg op dit moment niet kan waarborgen. “Eenmaal in de jeugdzorg belanden jongeren vaak in een doolhof van doorplaatsingen, waarbij ze van de ene naar de andere plek worden verplaatst, soms wel tien tot zestien keer in korte tijd. Dit constante veranderen van omgeving veroorzaakt niet alleen emotionele instabiliteit, maar beschadigt ook het zelfvertrouwen en het vermogen om relaties aan te gaan.” Vertelt Margot. Dat steeds maar overplaatsen gebeurde ook bij Caitlin, ervaringsdeskundige van Het Vergeten Kind. “Ik miste het stukje dat zorgverleners werkten vanuit hun hart. Te vaak hoorden we ‘mijn werktijd zit erop, het is vijf uur, dus zoek het maar uit’, natuurlijk iets minder letterlijk dan dat. Maar een stukje medeleven mis je wel.”
“We moeten veel meer investeren in de omgeving waarin het kind opgroeit, in plaats van meteen het kind te gaan behandelen.”
Het huidige systeem van jeugdzorg staat onder druk door bezuinigingen en een gebrek aan effectieve ondersteuning. Jongeren worden gedwongen om op eigen benen te staan zodra ze achttien worden, zelfs als ze nog niet klaar zijn voor deze overgang. Het systeem van ‘stepped care’, waarbij jongeren eerst lichte hulp krijgen zoals plaatsing in een pleeggezin, schiet vaak tekort. Veel pleeggezinnen zijn mensen die niet opgeleid zijn om jongeren met complexe problemen te ondersteunen, wat kan leiden tot mislukte plaatsingen en verdere trauma’s voor de jongeren. “Ik voelde me wel een beetje aan mijn lot overgelaten op mijn achttiende. Het was een dubbele situatie, ik keek heel erg uit naar het moment om de jeugdzorg uit te gaan, maar het was ook eng”, aldus Caitlin.
Op de rand van achttien
De leeftijdsgrens in de jeugdwet is vastgesteld op achttien jaar, met de mogelijkheid tot verlenging tot drieëntwintig jaar. In de praktijk blijkt het echter een uitdaging voor jongeren om deze verlenging te krijgen, wat leidt tot een onzeker proces. Dit brengt jongeren in een kwetsbare positie en verhoogt de kans op dakloosheid. “Te veel jongeren worden dak- of thuisloos nadat ze de jeugdzorg verlaten op hun achttiende,” zegt Margot. “Dit illustreert het falen van het huidige systeem. We moeten de leeftijdsgrens heroverwegen en meer investeren in begeleiding van deze jongeren naar volwassenheid.”
Uit onderzoek blijkt dat een alarmerend percentage van de jongeren die op hun achttiende weg moeten van hun woonplek, zo’n 22%, dak- of thuisloos wordt.. Dit verband tussen het verlaten van de jeugdzorg op achttienjarige leeftijd en dakloosheid is verontrustend en wijst op ernstige tekortkomingen in het systeem. “Uit onze ervaring blijkt dat de overgang naar achttien jaar binnen de jeugdzorg een mix van emoties oproept bij jongeren. Het is geen kwestie van óf ze uitkijken naar deze mijlpaal, óf dat het een beladen dag is. In veel gevallen ervaren jongeren beide aspecten”, vertelt Margot. Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 60% van de jongeren een jaar voor hun achttiende verjaardag nog niet eens weet of ze weg moeten uit de jeugdzorg. En voor sommige van hen komt deze informatie pas een kwart maand van tevoren. Deze onzekerheid veroorzaakt aanzienlijke stress bij bijna 92% van de jongeren.
De leeftijdsgrens verhogen
Niet alleen Het Vergeten Kind wil dat er wat aan de leeftijdsgrens van 18 jaar wordt gedaan, ook Jeugdzorg Nederland zelf. “Nederlandse kinderen gaan gemiddeld op hun 23ste uit huis, maar jongeren in de residentiële jeugdzorg moeten er op hun 18de al klaar voor zijn”, zegt woordvoerder Wouter van der Galiën. Net zoals Het Vergeten Kind ziet Jeugdzorg Nederland liever maatwerk in plaats van standaardprotocollen. De overheid kijkt hier alleen anders naar.
“Ons doel is een land zonder vergeten kinderen.”
Vorig jaar reageerde Staatssecretaris Van Ooijen voor Jeugd en Preventie nog op de vraag om de leeftijdsgrens te verhogen. “We weten al lang van tevoren dat iemand 18 wordt en daar kan door jeugdhulporganisaties nog veel beter en eerder op worden voorbereid”, aldus Van Ooijen. Volgens de staatssecretaris is dit waardevoller dan jongeren langer in een instelling laten.
Stress bij jongeren
Slechts 20% van de jongeren voelt zich voldoende voorbereid op de overgang van Jeugdzorg naar een zelfstandige plek. Dit gebrek aan voorbereiding kan leiden tot gevoelens van paniek en onzekerheid, vooral omdat jongeren vaak niet beschikken over een ondersteunend netwerk zoals familie om op terug te vallen in geval van nood.
Het is dan ook niet verrassend dat jongeren aangeven stress te ervaren rondom deze overgang. Dit benadrukt de noodzaak van betere communicatie en begeleiding vanuit de jeugdzorg om jongeren te ondersteunen bij deze belangrijke levensfase. Een verlenging van slechts een half jaar biedt geen duurzame oplossing en laat jongeren vaak alsnog onvoorbereid achter.
Vanaf de basis
Het Vergeten Kind voert campagnes en werkt samen met andere organisaties om de problematiek onder de aandacht te brengen en concrete oplossingen te vinden. “Ons doel is een land zonder vergeten kinderen,” zegt Margot. “En daarvoor moeten we het systeem veranderen, vanaf de basis.”
Bekijk hier alle studentenproducties over dakloosheid in Utrecht.