Werkspoorgebied: van treingeschiedenis tot creatieve broedplaats in Utrecht
De opkomst van de spoorwegen speelde een cruciale rol in de stedelijke groei van Utrecht. Deze groei en de daarmee gepaard gaande verbetering van de stedelijke economie waren onlosmakelijk met elkaar verbonden. Tussen 1843 en 1871 werden meerdere spoorlijnen geïntroduceerd, waarbij Utrecht fungeerde als een centraal knooppunt. Zuilen, dat pas vanaf 1954 binnen de herziene stadsgrenzen van Utrecht viel, leverde eveneens een waardevolle bijdrage aan deze rijke spoorweghistorie.
Door Jaime
In 1912 verplaatste Werkspoor Amsterdam de activiteiten naar Zuilen. Dit bedrijf, dat oorspronkelijk gespecialiseerd was in scheepsmotoren, breidde al snel de werkzaamheden uit met de productie van wagons en locomotieven.
Wie uitstapt bij station Zuilen, dat in 2007 werd geopend als onderdeel van het Randstadspoor, betreedt een uniek stukje Utrecht en zou eigenlijk meteen een bezoek moeten brengen aan het Museum van Zuilen. Dit museum is gevestigd in de Werkspoorfabriek en fungeert als een ware schatkamer van historische voorwerpen die het verleden van Zuilen en het Werkspoor op levendige wijze vasthouden. “Ik ben zo’n 40 jaar geleden begonnen met het verzamelen van de geschiedenis van Zuilen. In 2001 heb ik Stichting Museum Zuilen opgericht,” aldus een trotste Wim van Scharrenburg.
Foto: Wim van Scharrenburg
Museum Zuilen bevindt zich in een van de acht gebouwen van Werkspoor Utrecht die tegenwoordig nog in gebruik zijn. Veelal hebben deze gebouwen een andere functie gekregen. Het is het jongste gebouw dat in 1965 is gebouwd, genaamd ‘De Werkspoorfabriek’.
Wim van Scharrenburg is van mening dat de naam ‘Werkspoorfabriek’ misleidend kan zijn, omdat een hele generatie nu ten onrechte denkt dat dit de enige fabriek was. In werkelijkheid betreft het slechts een van de acht gebouwen, specifiek de nieuwe plaatwerkerij van destijds. Hij benadrukt dat het om een complex van verschillende gebouwen gaat die allemaal deel uitmaakten van dit historische terrein. Van Scharrenburg tracht de functie van enkele van deze gebouwen uit die periode te verduidelijken.
Foto: Museum Zuilen van binnen
‘De kantoorpanden aan de Vlampijpstraat waren oorspronkelijk bestemd voor de tekenaars van Werkspoor. Deze doorgaans grijze gebouwen waren voorzien van veel ramen, hetgeen wat te maken had met de behoefte aan voldoende natuurlijk licht voor het ontwerpen van hun werk.’
“Waar nu de evenementenhal Central Studio’s is gevestigd, was de machinefabriek. Daar werden plaatmaterialen gesneden en gebogen en vormgegeven. Dan heb je nog de leerschool, dat is nu een buitenschoolse opvang aan de Cartesiusweg. Dit is ook een gebouw uit de werkspoorgeschiedenis. Het enige gebouw dat er nog is uit 1913, is het transformatorhuisje tussen Werkspoorfabriek en de Werkspoorkatedraal in”, aldus Wim.
Het ontspanningsgebouw: “Het gebouw met de schoorsteen stamt uit 1939. In geval van oorlog is deze voorzien van een gasdichte kelderruimte als ontsnappingsruimte. Rond die tijd was het nog niet helemaal bekend wat er allemaal zou gebeuren. Het ontspanningsgebouw diende vroeger als sociale plek voor de werknemers waar ze elkaar konden ontmoeten. Tegenwoordig fungeert het als cultuurpodium.
Wat nu Kidzcity is, stonden vroeger de oude ververij en lakkerij.
Foto: ontspanningsgebouw
Foto: Overzicht hallen Werkspoor
Het Werkspoor blijft tot op de dag van vandaag fascinerende vondsten opleveren die de geschiedenis levend houden. Wim deelt zijn inzichten:
“We krijgen al vijftien jaar mooie voorwerpen. Wat we krijgen is altijd een verrassing. Het gaat niet om de mooiste vondst, het gaat om het verhaal achter de vondst. Wat de één mooi vindt, vindt de ander niet mooi. We hebben de ambtsketting van de burgemeester en we hebben de racefiets van Michel Stolker. De eerste Nederlander die de Tour de France, de Vuelta en de Giro heeft gereden.
Wat betreft de Werkspoorgeschiedenis zijn er ook een aantal mooie attributen. Zo hebben we de examens van de leerschool en voorwerpen van de EHBO-fiets van Werkspoor. “Allemaal erg bijzonder”.
Foto: oude EHBO-fiets Werkspoor
Actief blijven in de wijk
“In september 2010 zijn we begonnen met het organiseren van straatreünies. Dat is een eigen leven gaan leiden en het is een enorm succes. De tweede zaterdag van november hebben we weer een straatreünie voor een straat in Zuilen. We nodigen de mensen uit die in zo’n straat wonen. Alle Zuilense straten komen aan bod. Zo blijf je op een unieke manier verbonden met de wijken zo zie je dus wie er in je wijk woont of heeft gewoond. Zo blijven de wijken in leven”. sluit Wim af.
Het Hof van Cartesius: Een circulair stukje Utrecht
Foto: impressie van Het Hof van Cartesiuis waar inmiddels steeds meer circulaire bedrijven zich vestigen
Eventueel meerdere foto’s beschikbaar
Een bijzondere plek in Zuilen is het Hof van Cartesius, waar ondernemers zich inzetten voor een circulaire samenleving. Dit betekent dat zij streven naar het zo lang mogelijk delen of recyclen van producten, in plaats van ze weg te gooien. Eén van de bedrijven die zich op het Hof bevindt, is De Buurman. Dit is een houthandel die zich inzet voor lokaal hergebruik in plaats van storten of het verbranden van oud hout. Laurens die bij De Buurman werkt als magazijnmedewerker deelt graag zijn inzichten:
‘Het hout is restmateriaal en we kunnen het van grotere bedrijven/bouwmarkten kopen. Onze klanten kunnen het materiaal dan weer voor kleine projecten gebruiken zoals een tuinschutting. ‘Wie de Buurman bouwmaterialen binnenloopt kan de oude perrontegels van een oud station nog bewonderen. Dat maakt eigenlijk de cirkel weer rond,aldus Laurens.
Kader: Wist je dat Buurman Bouwmaterialen in Utrecht gevestigd is op het stukje grond waar ooit Station Maarn stond? De oude perrontegels zijn hiervan nog zichtbaar en lopen door de winkel heen.
Circulair solidarity-kasten
Naast de bedrijven bevindt zich in dit gebied ook een openbaar inzamelpunt, waar spullen kunnen worden gedoneerd en op een circulaire manier door anderen kunnen worden gebruikt. Een willekeurige passant en buurtbewoner, Saskia, deelt waarom ze blij is met deze zogeheten solidariteitskasten.
“Ik ben er blij mee, want als ik wat over heb, dan breng ik het en soms haal ik er ook wat dingen uit. In tijden van vuilnisstaking heb ik heel veel spullen van de straat gered en hier in deze kast gezet, zodat mensen die weer konden hergebruiken. Maar hergebruiken is niet het enige doel. Het is ook zo dat mensen die minder geld te besteden hebben gratis spullen krijgen en het is ook een manier om van je spullen af te komen.”
“Je kunt het gewoon weggooien, maar het is nog mooier als het hergebruikt kan worden dat dit dan ook daadwerkelijk gebeurt. In Utrecht zijn er meer van dit soort solidarity-kasten. Er is ook een weggeefwinkel die woensdag tot en met zondag geopend is. Daar kan je ook spullen kwijt, maar dan moet het wel echt bruikbaar zijn. Daar kunnen mensen met een kleiner budget ook spulletjes meenemen. De weggeefwinkel heeft zelfs een koelkast waar je elke dag spullen in kunt doen. Het is goed tegen de verspilling en goed voor de buurt”, aldus Saskia.
Zelf een wandeling door het Werkspoorgebied maken? Volg deze audiotour en kom langs alle punten die het gebied zo bijzonder maken. De tocht duurt 1,5 uur en is te vinden op: https://hoorhetwerkspoor.nl/ Klaar voor avontuur?
